W ramach nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono do polskiego systemu prawnego nowe narzędzie, które może okazać się pomocne przedsiębiorcom. Chodzi o tzw. umowę dowodową, którą przedsiębiorcy mogą zawrzeć już na etapie układania swoich relacji kontaktowych z partnerami biznesowymi, a która może się okazać pomocna w ewentualnym rozstrzyganiu sporów pomiędzy nimi.
Przedsiębiorca „współgospodarzem” procesu
Zmiany zaproponowane tą nowelizacją mają przyczynić się do usprawnienia i przyspieszenia postępowań sądowych, w tym także postępowania gospodarczego, czyli spraw przedsiębiorców, które trafiają do sądu. W nowej formule procesu cywilnego kładzie się duży nacisk na większe zaangażowanie stron w prowadzenie procesu, czemu ma służyć między innymi nowy jego etap, tzw. posiedzenie przygotowawcze, na którym to strony wspólnie z sędzią będą planować całe postępowanie. Poszerzono też znacznie zakres autonomii stron w procesie poprzez dodanie kolejnej umowy procesowej, czyli umowy dowodowej. To właśnie strona, czyli przedsiębiorca może teraz w dużo szerszym zakresie wpływać na przebieg postępowania, być jego „współgospodarzem”.
Do tej pory strony mogły (w umowie kształtującej daną relacje biznesową) umówić się między innymi na:
a) właściwość miejscową sądu (art. 46 KPC),
b) mediację (art. 1831 2 KPC),
c) jurysdykcję krajową (art. 1104 i 1105 KPC),
d) na sąd polubowny (art. 1161 § 1 KPC),
e) zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym (art. 1184 § 1 KPC).
Brakowało jednak narzędzi, które w realny sposób wpłynęłyby na procedurę i zakres dowodzenia swoich praw w procesie.
Koncepcja umowy dowodowej
Sama koncepcja umowy dowodowej wykorzystywana w innych jurysdykcjach zakłada możliwość wpływu stron na zakres i przebieg postępowania dowodowego, a także sposobu przeprowadzania dowodów. W ramach tej kategorii umów procesowych mamy do czynienia z umowami:
- rozszerzającymi lub zawężającymi możliwość dowodzenia, czyli określające katalog dowodów niezbędnych lub wystarczających do ustalenia przez sąd określonych faktów (nazywane umowami dowodowymi sensu stricto). Do tej kategorii zalicza się także umowy wykluczające określone dowody na przyszłość, czyli np. strony postanawiają, że osoba nie będąca ekspertem nie może potwierdzać jakiś faktów dotyczących danej relacji biznesowej, albo wskazujące, że dla wykazania określonej okoliczności nie będzie wystarczające przeprowadzenie danego dowodu.
- umowy co do przedmiotu dowodu, czyli określające okoliczności, na jakie konieczne jest przeprowadzenie dowodu.
- umowy co do rozkładu ciężaru udowodnienia (onus probandi), czyli kto może jakie fakty udowadniać,
- umowy regulujące sposób przeprowadzenia dowodu, np. wskazujące na możliwość lub konieczność przesłuchania świadka w obecności eksperta, przesłuchania świadka poza sądem czy w drodze wideokonferencji.
Umowa dowodowa w procedurze polskiej
Ponieważ umowa dowodowa jest w polskim prawie instytucją nową, ustawodawca zdecydował się na ograniczenie jej zakresu do kwestii najbardziej oczywistej czyli możliwości wyłączenia dowodów określonego rodzaju. Odpowiednią regulację dotyczącą tej umowy procesowej zawiera nowy art. 458(8) § 1 KPC w brzmieniu:
” Art. 458(8)
§ 1. Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu gospodarczym w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).
2. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić.
3. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
4. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.
5. Objęcie umową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej.
6. Sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową.
7. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio”.
Aby zapobiec nadużywaniu pozycji przez silniejszą stronę umowy ograniczono zakres zastosowania umowy dowodowej do określonego (jednego) stosunku prawnego powstałego z mocy umowy. Umowa taka wiąże strony, a tym samym i sąd w sprawach dotyczących tego właśnie jednego stosunku prawnego, a nie we wszystkich sprawach prowadzonych między tymi samymi stronami.
Umowa dowodowa musi przy tym zawarta albo na piśmie pod rygorem nieważności, albo alternatywnie ustnie przed sądem, czyli już po wszczęciu postępowania. Umowa ta jednak nie może być zawierana pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu, co uczyniłoby ją nieważną.
Strony, które zawarły umowę dowodową są zobowiązane przedstawić ją sądowi na jak najwcześniejszym etapie postępowania. Wydaje się, że najbardziej logicznym momentem przedstawienia sądowi takiej umowy jest posiedzenie przygotowawcze, podczas którego planowana jest rozprawa. Ponieważ umowa dowodowa istotnie wpływa na kształt postępowania dowodowego, zarzut jej bezskuteczności lub nieważności musi zostać podniesiony niezwłocznie po przedstawieniu umowy sądowi, przy czym zarzut spóźniony nie odniesie skutku, na co wprost wskazuje § 4 art. 458(8) KPC.
Treść umowy dowodowej
Każda relacja biznesowa ma swoją specyfikę. Układając dany stosunek pomiędzy przedsiębiorcami strony powinny zabezpieczyć się na najtrudniejsze chwile kiedy relacja może się popsuć i powstanie spór. Oprócz zabezpieczeń i innych typowych klauzul umownych zabezpieczających strony (np. o zachowaniu poufności czy zakazie konkurencji), warto rozważyć także regulację umowy dowodowej.
Spośród szczegółowych rozwiązań, jakie mogłaby przewidywać taka umowa, warto rozważać np. wiążące dla stron powoływanie eksperta (rzeczoznawcy) już na etapie realizacji umowy. Mogłoby to być istotne szczególnie przy realizacji skomplikowanych projektów o dużej wartości, gdzie weryfikowanie poprawności realizacji poszczególnych etapów byłoby utrudnione po jakimś czasie. Innym elementem takiej umowy dowodowej mogłoby być na przykład ograniczenie możliwości dopuszczania i przeprowadzania dowodu z opinii biegłego i ograniczenie takich opinii do ekspertyz prywatnych konkretnych ekspertów, ośrodków badawczych czy naukowych. Strony mogłyby też wprowadzić do takiej umowy ograniczenie dotyczące przesłuchań określonych świadków, jak na przykład pracowników określonego szczebla lub też ograniczenie postępowania dowodowego do określonego typu środków dowodowych (np. same opinie niezależnych, konkretnych ekspertów).
Przyjęta regulacja zakłada, że sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Fakty zaś, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli zaś ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, sąd zgodnie z art. 322 KPC oszacuje wysokość należnej powodowi kwoty, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy.
Czy przedsiębiorcy będą korzystać z tej nowej instytucji pokaże praktyka. Istotne jest aby kwestie umów dowodowych nie zaprzepaściły podstawowego celu nowelizacji jakim jest usprawnienie i przyspieszenie postępowania w sprawach gospodarczych.
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }